De Es klarinet, de baby van de familie

Sopranino of Es klarinet
Sopranino of Es klarinet

De Es klarinet staat bekend onder vele namen – sopranino of baby klarinet zijn de meest gebruikte. Ze is met haar 35 cm ongeveer even groot als een blokfluit en voegt een heldere duidelijke klank toe aan elk stuk muziek.

Het Es lid van de klarinet familie kan een moeilijk instrument zijn om te spelen, zelfs voor ervaren klarinettisten. Het hogere register vraagt een andere vingerzetting dan die van de ”normale” Bes klarinet. Het effectieve bereik van dit type klarinet gaat van de G onder de middelste C (de G onder de vioolsleutel) tot de E boven de C twee octaven boven de middelste C (de E boven de vioolsleutel).

Het kan hogere noten aan, maar de noten zijn niet zo stabiel op vlak van intonatie en toon. Het geluid werd al beschreven als die van een trompet gespeeld door een getalenteerde speler.

Een van de meest bekende verschijningen van de sopranino klarinet is die in Berlioz’ ‘Symphonie Fantastique’ waar het de razernij van een heksensabbat oproept. Het bijna schrille geluid werd ook goed ingezet in de instrumentale delen van veel opera’s. Het meest wordt deze klarinet echter gebruikt in blaaskapellen en fanfares, waar de heldere klank snijdend boven het lawaai van de koperblazers uitstijgt.

De andere ensembles die regelmatig gebruik maken van een E flat versie van de klarinet zijn klarinetkoren. Solostukken voor de sopranino klarinet zijn zeer zeldzaam, en er zijn op dit moment geen professionele klarinettisten die enkel dit instrument spelen.

Hoor ik daar een trompet ?

Vraag : Wat klinkt als een trompet gespeeld door een talentrijk muzikant, en is toch geen trompet ?
Antwoord: De baby klarinet (ook sopranino klarinet of Es klarinet genoemd)

Het bijna schrille geluid van deze kleinste spruit uit de klarinettenfamilie wordt in veel werken goed ingezet om een beeld van furie en weerstand op te roepen. Luister en kijk maar eens naar dit fragment uit Berlioz’ Symphonie Fantastique waar in het laatste deel “Songe d”une nuit de sabbat” de razernij van een heksensabat wordt opgeroepen.6 klarinetten waaronder de sopranino gaan er vol voor in fragment 1:38

Maar luister gerust naar de hele beweging van dit fantastische orkestwerk, sowieso een monument van de programmamuziek in de muziekgeschiedenis.

De leden van de klarinet familie

De Bes klarinet is bij veel mensen goed bekend. Maar dat er nog zoveel andere leden behoren tot de klarinet familie is voor velen een verrassing, zelfs voor heel wat muzikanten. We overlopen even het lijstje klarinet telgen, en zoeken uit waarom de familie zo uitgebreid is.

Toen de eerste klarinetten door Richard Denner werden ontwikkeld, gebaseerd op de chalumeau in de eerste helft van de 18e eeuw,  was de klarinet een veel minder betrouwbaar en minder flexibel instrument dan de klarinetten van vandaag. Voor elk stuk muziek zou er een specifieke klarinet moeten hebben bestaan die het best in die toonaard kon spelen, wat betekende dat een klarinettist klarinetten in verschillende toonaarden moest hebben.

Vandaag is dat nog steeds zo als je ziet dat klarinettisten in orkest zowel Bes klarinetten als een klarinet in A bespelen. Na de ontwikkeling van de contrabasklarinet in de late 19e eeuw, kwam er niet veel verandering meer in de standaard definitie voor elke klarinet.

De klarinetten die vandaag deel uitmaken van deze geweldige instrumentenfamilie zijn de:

  • •    Sopranino in A klein (As) – een hoge toon klarinet in A flat in het verleden voornamelijk gebruikt voor militaire blaaskapellen;
  • Sopranino in E klein (Es) – is nu de ‘standaard’ sopraanklarinet;
  • Sopranino in D – deze klarinet is makkelijker te bespelen dan de E flat versie;
  • Klarinet in C – een instrument dat niet transponeert;
  • Klarinet in Bes – de meest gebruikte klarinet;
  • Klarinet in A – een klarinet met een warmere, rondere en zachtere  klank dan de Bes klarinet;
  • Basset klarinet in A – een zeer zeldzame klarinet die nu weinig meer is dan een curiositeit;
  • Bassethoorn in F – vroeger was deze klarinet gebogen in het midden, maar nu is die recht met een metalen hals;
  • Alt klarinet in A klein (As) – een favoriet voor veel kamermuziek;
  • Basklarinet in Bes – de op een na meest gebruikte klarinet;
  • Contraltoklarinet in E klein (Es) – een andere zelden gebruikte klarinet;
  • Contrabasklarinet in Bes – een reus van een klarinet, met een gebogen lichaam van 2,31 meter lang!

In volgende artikels bekijken we elk van deze klarinettypes graag eens van naderbij en gaan we op zoek naar de gepaste muziek ervoor.

beste groeten,
de klarinetmuziekredactie